ÖZET

Bu çalışmada, işletmelerde muhasebe eğitimi uygulamalarına hangi düzeyde yer verildiği, ne gibi düzenlemeler yapıldığı ve bu konuda üniversitelerle olan işbirliğinin boyutu ve önemi saptanmaya çalışılmıştır.

1.GİRİŞ

Günümüzde küreselleşme ile uluslararası rekabetin yapısı değişmiş ve daha da karmaşık bir hale gelmiştir. Bu durum doğal olarak, işletme yönetiminde de önemli değişiklikler meydana getirmiş ve getirmeye de devam etmektedir. Özellikle küreselleşme, işletmelerin diğer fonksiyonlarında olduğu gibi muhasebe ve finansman fonksiyonlarında da değişimleri gerekli kılmaktadır. Küreselleşmenin otomasyon ortamında üretimi teşvik etmesi işletmelerin maliyet yapılarını değiştirmiş, ayrıca yeni ödeme ve riski sınırlama araçları ortaya çıkmış, geleneksel para ve sermaye piyasaları yanında gelecek piyasaları oluşmuştur (Karakaya,1993:369-370). Küreselleşme, ekonomik, teknolojik ve işletmecilik alanındaki gelişmelerle bilginin öneminin artması, yeni üretim sistemlerinin geliştirilmesi ve yeni finansal araç ve tekniklerinin kullanılması, muhasebe eğitiminin de yeni imkan ve ihtiyaçlara göre geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu zorunluluk karşısında işletmelerin de muhasebe eğitim programlarını geliştirmeleri ve uygulamaya koymaları kaçınılmazdır. Bilindiği gibi üniversitelerin, öğretim, eğitim ve araştırma-geliştirme gibi üç temel görevi bulunmaktadır (Küçükçirkin,1990:28). İşletmelerin kendi bünyelerinde farklı düzeylerde muhasebe veri ve bilgilerini kullanan çalışanlarına yönelik geliştirici ve yenileyici eğitim programlarının uygulanması konusunda, gerekli düzenlemeler yapılırken üniversitelerle de işbirliğine girişmeleri oldukça önem kazanmaktadır. Söz konusu işbirliği ile sanayi ve eğitim kurumları teknik personelinden yararlanmak suretiyle bilgi, tecrübe, yeni teknoloji ve uygulama usulleri daha yararlı bir şekilde kullanılmış, yeni bilgilerin teknolojiye aktarılması, zaman kaybına neden olmaksızın kendiliğinden gerçekleşmiş, eğitimde ve sanayide verimlilik ve kalite artmış olacaktır (Küçükçirkin,1990:36).İşletmelerde muhasebe eğitimi ve üniversitelerle işbirliğinin mevcut durumunu saptamaya yönelik bu çalışmanın örneklemini, İzmir ili ve çevresinde imalat sanayii içerisinde; gıda, içki; dokuma; kağıt ve kağıt ürünleri; kimya, petrol ve kauçuk ürünler; çimento; metal ana sanayi ve metal eşya gibi sektörlerde faaliyetlerini sürdüren işletmeler oluşturmaktadır. Toplam 40 işletmeye yönetici için 80, diğer muhasebe elemanları için ise 200 adet anket formu tesadüfi olarak dağıtılmıştır. 30 işletmeden 36 adet yönetici ve 112 adet diğer katılımcı anket formu geri alınabilmiştir. Anket sonuçları, Minitab Paket Programı'nda değerlendirilmiş ve χ2 bağımlılık testi uygulanmıştır.

2.ARAŞTIRMA BULGULARI Gerçekleştirilen araştırma sonucunda muhasebe eğitim faaliyetlerinde bulunan işletmelerin oranı % 71 olarak saptanmış ve sözkonusu işletmelerde muhasebe eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü birimlerin; Personel ve İdari İşler Departmanı, Muhasebe Departmanı,Eğitim Departmanı, İnsan Kaynakları ve Eğitimi Departmanı, Denetim ve Mali İşler Koordinatörlüğü, Finans ve Personel Departmanları (birlikte) ve Holding bünyesinde olduğu saptanmıştır. İşletmelerin muhasebe eğitimi ile ulaşmak istedikleri amaçların bazıları; - Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri doğrultusunda işletmede kayıt sisteminin oluşturulması, - Muhasebenin temel kavramları doğrultusunda kişilerin eğitilmesi ile işletme amaçlarına hızlı ve doğru ulaşılması, - Muhasebe standartlarının oluşturulması ve geliştirilmesi, - Muhasebe uygulamaları ve raporlama tekniklerinin öğretilmesi, doğru ve sağlıklı bilgi üretilerek yönetime aktarılması, -Muhasebe dalındaki bilgi ve becerinin arttırılması,personel kalitesinin yükseltilmesi, - Muhasebe uygulamaları ile ilgili güncel gelişme ve değişikliklerin izlenilmesi, - Teknolojik gelişmelerin muhasebe uygulamalarına yansıtılması, - Yasal düzenlemelerde yapılan değişikliklerin izlenerek personelin bilgilendirilmesi, - Yönetim muhasebesi dalındaki gelişmelerin izlenebilmesi, - Hataların minimuma indirilmesi ve iş veriminin artırılması, - Yeni işe başlayan elemanların eğitilmesi, çalışan personelin kendi işletmesinin muhasebe şekil ve şartlarına uygun muhasebe bilincine varmasının sağlanması, - Diğer yöneticilerin (Teknik kökenli v.d.) muhasebe dalında bilgilendiri-lerek birimlerarası iletişim ve koordinasyonun sağlanması şeklinde olduğu belirtilmiştir. Araştırma bulguları incelendiğinde işletmelerde eğitim biriminin görev ve sorumluluklarının eğitim faaliyetlerini yerine getirmede sadece % 26.7'sinin yeterli olduğu görülmüştür. Büyük ölçüde yeterli olmamasının başlıca nedenleri ise Çizelge-1 de belirtildiği gibi; isteksizlik, birimlerarası koordinasyon eksikliği, birim içinde görev ve sorumluluk dağılımının olmayışı olarak saptanmıştır Çizelge-2 de görüldüğü gibi muhasebe eğitimi gereksinimini belirleyen etmenlerin öncelik sıralamasında hem yönetici hem de muhasebe elemanı, yasal düzenlemelerde değişikliği ilk sırada, teknolojik gelişmeleri ikinci sırada ve yeni elemanın işe başlamasını üçüncü sırada belirtmişlerdir.Araştırma sonucunda yöneticilerin % 77.1'i muhasebe eğitimine olan ihtiyaçların gerçekçi olarak belirlendiğini belirtmelerine karşılık muhasebe elemanlarının ancak % 38.4 'ü bu konuda görüş bildirmişlerdir. Eğitim programları düzenlenmeden önce muhasebe eğitimine olan ihtiyaçların gerçekçi olarak belirlenip belirlenememesi konusunda personelin görüşlerinde istatistiksel olarak farklılık olduğu saptanmıştır [χ2 =16.053 (s.d.=1, p<0.01)] . Muhasebe eğitimi ihtiyaçlarının gerçekçi olarak belirlenemeyişinin nedenleri araştırıldığında ise Çizelge-3 de görüldüğü gibi, muhasebe eğitim politikasındaki belirsizlik her iki grup için ilk sırada yer alırken, diğer nedenlerde sıralama farklılıkları ortaya çıkmıştır. Özellikle yöneticiler, muhasebe elemanının isteksiz oluşunu ikinci sırada bir neden olarak gösterirken, muhasebe elemanları bu nedeni dokuzuncu sırada belirtmişlerdir.Yine yöneticiler, önceki seminerlerin uygulamaya geçirilemeyişini üçüncü sırada, diğer grup ise altıncı sırada bir neden olarak göstermişlerdir.Personelin muhasebe eğitimi gereksinimlerini saptama şekilleri konusunda Çizelge-4 de görüldüğü gibi gerek yöneticilerin gerekse muhasebe elemanlarının görüşlerinde farklılık görülmemektedir [χ2 = 4.119 ( s.d.= 7, p > 0.05)]. Her iki grup, eğitim gereksinimleri saptanırken özellikle departman elemanlarıyla görüşmelerin yapıldığını ve üst düzey yönetici isteklerinin dikkate alındığını belirtmişlerdir.

Muhasebe eğitim programlarına dahil edilen kesimlerin öncelik sıralamasında Çizelge-5 de görüldüğü gibi ilk sırada üst düzey, ikinci sırada orta düzey ve üçüncü sırada ise alt düzey muhasebe yönetici ve elemanları yer almaktadır. Muhasebe eğitim programlarına ayrıca, yönetici pozisyonunda teknik ve idari personel, potansiyel yönetici personel dahil edilmektedir.Muhasebe eğitim programlarında kullanılan yöntemler arasında ise, seminerler, kurslar, rotasyon, konferanslar, örnek olay çözümü, bir üste bağlı olarak çalışma vd. yöntemler yer almaktadır (Çizelge-6).Çizelge-7 de görüldüğü gibi, muhasebe yöneticileri kişisel gelişimlerini sağlamak amacıyla seminerlere katılmakta, uzmanlara danışmakta ve ayrıca eğitim kurumlarının programlarını izlemektedir.Muhasebe eğitiminde eğitim teknolojisi araçlarından daha çok bilgisayarlardan ve tepegözlerden yararlanıldığı görülmektedir (Çizelge-8).Çizelge-9 da yer alan eğitim teknolojisi araçlarından yeterince yararlanılmaması nedenlerine ilişkin oranlarda personel görüşlerinde farklılık görülmesine rağmen istatistiksel olarak farklılık saptanamamıştır [χ2 = 4.344 (s.d.=3, p > 0.05)] .Çizelge-10 da görüldüğü gibi düzenlenen muhasebe eğitim programlarının başarı düzeyleri açısından personel görüşlerinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanamamıştır [χ2 = 1.904 ( s.d.= 2, p > 0.05)] .Muhasebe eğitim faaliyetlerinden sağlanan faydanın ölçülüp ölçülemediğinin dağılımına bakıldığında (Çizelge-11), fayda kısmen ölçülebiliyor ve ölçülemiyor şeklinde eşit bir cevaplama oranı ile karşılaşılmaktadır. Çizelge-12 de görüldüğü gibi, muhasebe eğitimi alanındakigelişmelerin izlenebilme düzeyleri açısından personel arasında istatistiksel farklılık saptanmıştır [χ2 = 7.682 (s.d.= 2, p < 0.05)] .

Muhasebe eğitimi alanındaki gelişmelerin izlenememesinin nedenleri arasında ise; koordinasyon eksikliği nedeniyle gelişmelerden haberdar olunamaması, eğitim veren kuruluşlardan sürekli bilgi gelmemesi, yoğun işler arasında gereği kadar vakit ayrılamaması, eleman sayısının azlığı, konuya gereken önemin verilmemesi, gerekli kaynak ve zaman olmayışı, bu konuda organizasyon yokluğu belirtilmiştir. Çizelge-13 de görüldüğü gibi işletmede teknolojik gelişmelerin izlenebilme düzeyleri açısından personel arasında istatistiksel farklılık saptanmıştır [χ2 = 11.317 (s.d.= 4, p < 0.05)]. Teknolojik gelişmelerin eğitim programlarına etki düzeyleri açısından (Çizelge-14) ise, personel arasında istatistiksel farklılık saptanmamıştır [χ2 = 3.054 (s.d.= 4, p > 0.05)].İşletmelerin muhasebe eğitim faaliyetlerinde işletme dışı eğitim kurum ve kuruluşlarından da büyük ölçüde yararlandıkları saptanmıştır (Çizelge-15).Yararlanılan kurum ve kuruluşların öncelik sıralaması incelendiğinde, ilk sırada danışmanlıkların, ikinci sırada eğitim merkezlerinin ve üçüncü sırada ise üniversitelerin yer aldığı görülmüştür (Çizelge-16). İşletmelerin muhasebe eğitim faaliyetlerinde söz konusu kurum ve kuruluşlardan yararlanmaları ise, eğitim programına katılacak elemanların kurum ve kuruluşlara gönderilmesi,bunun yanında eğitim verecek kişilerin işletmeye davet edilmesi şeklinde saptanmıştır (Çizelge-17).

Üniversitelerle İşbirliği Yapılmamasının Ya da Yeterince Yapılamamasının Nedenleri:

Üniversitelerin eğitim ya da bilgilendirme amaçlı işletme isteklerini kısa sürede cevaplayıp karşılayamamaları, - Teknolojik gelişmeleri ya da yasal düzenlemelerdeki değişiklikleri geç takip etmeleri, - Piyasadaki gelişmelerden çok kopuk ve teoride kalmaları, işletme ihtiyaçlarına uygun ve uygulamaya yönelik bilgileri sunamamaları, - Üniversitelerin işletmelere yönelik işbirliğinin yeterli düzeyde olmaması, işletmelere kendilerinin sağlayabileceği yararları tam olarak aktaramamaları ve eğitim faaliyetlerini yeterince duyuramamaları, - Özel firmaların işletmeleri iyi analiz edip uygun zamanda uygun program önermeleri, üniversitelerin ise bu konuda yeterli olmayışı, - İşletmelerin üniversitelerle işbirliği politikasının olmayışı, işbirliğine gerek duyulmaması, - Üniversitelerin teoride kaldığı düşüncesi ve de üniversitelerle işbirliğine daha önce gidilmemiş olması, - İşlerin yoğunluğu bahane edilerek üniversitelerle iletişim kurulamaması, - İşverenlerin eğitim konusuna gereken önemi vermemesi, personelini eğitmek yerine yetişmiş elemanları tercih etmeleri ve bu konuda üniversitelerle işbirliğine gitmemeleri, - Muhasebe eğitimi faaliyetlerinin sadece işletme içi imkanlarla yürütülmesi.

İşletmelerin Üniversitelerden Eğitim Konusunda (Lisans, Lisansüstü ve İş Düzeyinde) Beklentileri :

- Üniversitelerin pratiğe yönelmeleri, teorik bilgiden çok uygulamaya yönelik bilgiler verilmesi, - İşletmelere eğitim programları ve işbirliğine ilişkin yayın ve bilgilerin gönderilmesi, - İşletmeler ile işbirliğine girerek iş konusunda daha fazla eğitim almak ve bilgisini arttırmak isteyen elemanlara bir lisansüstü programı hazırlayarak (iş kaybını en aza indiren bir program olması) işletmeye sunulması, - Muhasebe biliminin sürdürülmesi yönünde çalışmalara yoğunluk verilmesi, bu konuda seminer, konferans konuları saptanarak işletmelerden elemanlar çağrılması, yetişmiş yöneticilerin tecrübelerinden ve pratiğinden yararlanılması, - Düzenli periyodiklerin çıkarılması, uygulamaya yönelik yayınların arttırılması, - Staja daha fazla önem verilerek öğrencilerin iş ortamını tanımalarının sağlanması, - Eğitim programlarının konusunun, içeriğinin ve faydalarının belirtilmesi, uygulamasının mesai saatlerine uygun olmasının sağlanması, - Üniversitelerin birikimleriyle ilgili olarak işletmelere düzenli olarak bilgi iletilmesi, - Üniversitelerce lisansüstü gece eğitiminin yapılması, - Ortaklaşa projelerin gerçekleştirilmesi.

3.SONUÇ Araştırma bulgularından da görüldüğü gibi işletmeler muhasebe eğitimine gereken önemi vermemekte, özellikle yetişmiş elemanları istihdam ederek eğitim konusundan uzaklaşmaktadırlar. İşletmelerin bu tutum yerine, öncelikle muhasebe eğitimine önem vermeleri, muhasebe veri ve bilgilerini kullanan tüm çalışanlarına yönelik geliştirici ve yenileyici programları sürekli bir şekilde uygulamaları gerekmektedir. Bu konuda üniversite-sanayi işbirliği kurulmalı, mevcut ilişkiler arttırılmalı, iki yönlü bilgi alışverişi ile teori ve uygulama birbirini tamamlar hale getirilmelidir.